Geçtiğimiz günlerde yapılan LGS sınavında karşıma çıkan bir fen bilimleri sorusu üzerine bu yazıyı kaleme alma gereği duydum. Görselde de yer alan bu soru, fotosentez süreci ile ilgili temel bir kavram hatasına dikkat çekiyor. Soru, kapalı bir cam fanusta nemli toprak ve yapay ışık altında fotosentez yapan bir bitkiyle gerçekleştirilen deneyde 24 saat sonra nelerin gözlemleneceğini soruyor. Ancak sorunun temelinde eksik bir değişken, cevabı doğrudan geçersiz kılıyor.

Eksik Değişken: Fotosentez mi, Solunum mu Hızlı?

Sorunun çözümüne geçmeden önce şunu net bir şekilde ifade etmeliyim: Fotosentez ve solunum hızları birbirine zıt iki süreçtir ve aralarındaki denge, bitkinin oksijen üretip üretmediğini ya da karbondioksit tüketip tüketmediğini belirler. Soruda bu iki hızdan yalnızca biri (fotosentez) aydınlatılarak belirtilmiş, diğeri (solunum) ise tamamen göz ardı edilmiştir.

Yapay ışık kullanıldığı için fotosentez hızı sınırlıdır. Eğer bu hız, bitkinin solunum hızından düşükse –ki genellikle yapay ışıkta bu durum gerçekleşir– bitki net olarak oksijen üretmez, aksine tüketir. Aynı şekilde karbondioksit tüketimi yerine birikimi de söz konusu olabilir. Dolayısıyla, "CO₂ azalır", "O₂ artar" gibi ifadeler, yalnızca fotosentezin baskın olduğu koşullarda geçerlidir. Soruda bu koşullar belirtilmemiştir.

Bilimsel Olarak Ne Olmalıydı?

Soruda açıkça “fotosentez hızı, solunum hızından yüksektir” gibi bir ifade yer alsaydı, o zaman:

  • CO₂ miktarının azalması (I),

  • O₂ miktarının artması (II),

  • Biyokütlenin artması (III, yanlış ifade edilmiş; azalmaz, artar)

ifadeleri bilimsel olarak desteklenebilir olurdu. Fakat şu anki haliyle yalnızca III. yargı –fotosentez yetersizse biyokütle artmaz, hatta azalabilir– anlamlıdır.

Sonuç: Bu Sorunun Doğru Cevabı Yoktur

Mevcut haliyle bu sorunun doğru cevabı yoktur. Verilen şıklarda yer alan hiçbir kombinasyon, eksik bilgiden dolayı bilimsel olarak güvenilir değildir. Bu da bizlere sınavlarda bilimsel netliğin ve dilin önemini bir kez daha hatırlatıyor.

Öğrencilerimize doğru ve bütünlüklü bilimsel bilgilerle yaklaşmalıyız. Bir fen bilgisi öğretmeni olarak bu tip soruların dikkatle gözden geçirilmesi gerektiğine inanıyorum. Çünkü yanlış yapılandırılmış bir soru, sadece cevabı değil, bilimsel düşünme biçimini de yanıltabilir.